Yumurtalık kistleri, üreme çağındaki kadınlarda oldukça yaygındır. Hatta farkında olmasalar da çoğu kadın her ay en az bir tane yumurtalık kisti üretir ki, bu da yumurtadan gelen foliküldür. Kistlerin çoğunluğu zararsız ve hatta yararlı olmakla birlikte, bazı yumurtalık kistleri, kistlere neden olan hastalıklar yoluyla doğurganlığı olumsuz etkiler.
Yumurtalık kistleri nelerdir?
“Kist” insan vücudunun birçok yerinde oluşabilen sıvı dolu bir kese veya oyuğun genel adıdır. Bu arada, yumurtalık kistlerinin tümü doğurganlığı etkilemez. Aslında fonksiyonel kistler bazen normal yumurtlama işleminin bir yan ürünü olarak oluşur. Yumurtlama işlevinde; üreme çağındaki her kadında her ay genellikle bir yumurtalıkta bir tane folikül büyür, fallop tüplerinden rahme doğru ilerlemeden önce olgunlaşır ve folikülden ayrılır.
Foliküler kistler ve luteal kistler yumurtlamanın yan ürünü olduğundan zararsızdır!
Foliküler kistle , yumurtayı serbest bırakmak içi çatlamak yerine folikül bozulmadan kaldığında ve kist büyümeye devam ettiğinde oluşur. Corpus luteum kistleri veya luteal kistler ise bazen yumurtlamadan sonra oluşur. Normal olarak, yumurta serbest kaldıktan sonra, folikül, bir sonraki döneme hazırlanmak için hormonlar üreten korpus luteum olarak bilinen bir hücre kütlesine dönüşmek için büzüşür. Luteal kistler, büzülmek yerine folikülün kendilerine yeniden oturması ve içeride sıvı birikmesi sonucu oluşur. Bu kistlerin her ikisi de tipik olarak zararsızdır ve işlem görmeden 1 -3 ay içinde kendiliğinden kaybolur. Hamile kadınlar için ise korpus luteum kistleri gerçekten çok önemlidir. Gebeliğin ilk 8- 10 haftası için gerekli bir hormon olan progesteron üretirler.
Yumurtalıklarında kist olan kadınlar, gebelik elde edememelerini bu kistlere bağlamakta ya da kısırlıktan endişe etmektedirler. Bazı yumurtalık kistleri, gebe kalabilmenin zorlaşmasıyla ilişkilendirilebilir. Bununla birlikte, gebelik elde edemiyor olma ve kist arasındaki ilişki ise sahip olunan yumurtalık kistinin türüne bağlıdır.
Hangi yumurtalık kistleri doğurganlığı etkiler ve nasıl etkiler?
Bazı yumurtalık kistlerinin kısırlıkla az ya da çok bağlantısı olmakla birlikte, hamile kalmayı zorlaştıran aslında bu kistler değil, doğurganlığı tehlikeye atabilecek daha büyük hastalıkların belirtileridir.
- Endometrioma
Endometriomlar, endometriozisin neden olduğu kistlerdir. Endometriosiz ise normal şartlar altında rahmi örten dokunun rahmin dışına çıkması durumudur. İşte bu yumurtalık kistleri doğurganlık sorunları ile bağlantılı olabilir. Endometriozis, doğurganlığı etkileyen yumurtalık kistlerine neden olabilecek bir hastalık örneğidir. Endometrioziste, endometrial doku, yani rahmin astarı rahmin dış tarafı veya fallop tüplerinin dışındaki diğer yerlerde de büyümeye başlar. Endometriozisin bir sonucu, bu doku yumurtalıklarda büyüdüğünde oluşan “endometriomalar” olarak bilinen yumurtalık kistleridir. Endometriomaların büyüklükleri değişebilir ve genellikle içleri koyu kanla doludur.
Doktorlar, bu yumurtalık kistlerinin doğurganlığı nasıl etkilediğinden % 100 emin olmasa da, endometriozisin kısırlıkla yakından bağlantılı olduğunu biliyorlar. Bazı araştırmalar, hafif endometriozis vakaları olan kadınların her ay sadece % 2 -4 hamile kalma şansına sahip olduğunu göstermektedir. Oysaki sağlıklı kadınların her ay gebe kalabilme şansı % 15–20 civarındadır. Uzmanlara göre de açıklanamayan kısırlık vakalarının % 40’ı kadının yumurtalık rezervini azalttığı ve anatomik bir bozulma ya da iltihaplanma yoluyla doğurganlığı azalttığı için endometriozise bağlı olabilmektedir.
- Polikistik Over Sendromundan kaynaklanan yumurtalık kistleri
Polikistik Over Sendromu (POS), yumurtalıklarda çok sayıda küçük kist oluşması, düzensiz adet kanamaları ve bazı hormonların yüksek seviyelerde seyretmesi ile kendini gösteren bir rahatsızlıktır. Polikistik Over Sendromu, bazı kadınlarda doğurganlık sorunlarına katkıda bulunabilecek düzensiz yumurtalama ile yakından ilişkilidir.
Yumurtalıklarda çok sayıda küçük yumurtalık kistine neden olan bir hormon dengesizliği olan polikistik over sendromu (PKOS), yaş dışında doğurganlığı etkileyen diğer tüm durumlardan daha yüksek oranda etkilemektedir. PKOS’da, yumurtlama döngüsü sırasında gelişmeye başlayan yumurtalar yumurtlamayı hızlandırmak için olgunlaşamaz. Bu nedenle yumurtalardan hiçbiri yumurtalıktan salınmaz. Her biri olgunlaşmamış bir yumurta içeren olgunlaşmamış foliküller daha sonra yumurtalıkların bu küçük kistlerle dolu “polikistik” olmasına neden olur.
Polikistik Over Sendromu; kronik yumurtlama eksikliğine sebep olur, yumurtlama sürecinde önemli bir rol oynayan hormon seviyelerini değiştirir ve “androjenler” olarak bilinen erkek hormonlarının daha yüksek salgılanmasına yol açabilir. PKOS vakalarında doğurganlığı etkileyen over kistleri değildir, PKOS’lu kadınlar yumurtlayamaz ve doğal olarak hamile kalamaz.
Kısırlığa sebep olmayan yumurtalık kistleri
- Fonksiyonel kistler
Fonksiyonel kistler; folliküler kistler veya korpus luteum kistleri şeklinde adlandırılır ve yumurtalık kistlerinin en yaygın türüdür. Fonksiyonel kistler normal adet döngüsü sırasında oluşur ve kısırlığa neden olmaz ya da kısırlık oluşumuna katkıda bulunmaz. Aslında fonksiyonel kistlerin var olması, doğurganlığı sağlayan gerekli fonksiyonların gerçekleştiğini, doğurganlık için gerekli koşulların var olduğunu gösterir.
- Kistadenom
Kistadenomlar, yumurtalıkların yüzeyinde ortaya çıkan yumurtalık büyümeleridir ve tedaviye ihtiyaç duyulsa bile üreme yetisini etkilemez.
- Dermoid kistler
Dermoid kistler, katıdır ve normal kistlerden farklı olarak sıvı yerine cilt, saç veya diş gibi dokuları içerir. Ancak bunlar kısırlığa sebep olmaz.
Yumurtalık kistlerinin kısırlıktan başka yan etkileri olabilir mi?
Yumurtalık kistlerinin üreme yetisini etkilemesi tipik olmasa da, daha büyük veya çok sayıda kist şişkinlik, daha sık idrara çıkma ihtiyacı, pelvik basınç veya ağrı veya anormal vajinal kanama gibi başka yan etkilere veya semptomlara sebep olabilir. Yumurtalıkta saptanan bir kist, birkaç ay sonra kendiliğinden kaybolmazsa, büyümeye devam ederse veya acı verirse doktorun cerrahi işlemle alması doğru olur. Büyük yumurtalık kistleri, yumurtalık torsiyonu olarak adlandırılan ve ameliyatla derhal düzeltilmezse yumurtalık kaybına yol açabilecek nadir bir bükülme durumu endişesi yaratır. İyi huylu kistler için alternatif tedaviler arasında yumurtlamayı önleyen ve daha fazla kist oluşma riskini azaltan hormon içeren doğum kontrolü hapları, vajinal halka gibi seçenekler vardır. Yumurtalık kistlerinde kanser unsuru ise genç kadınlarda çok nadir olarak görülür.
Yumurtalık kistleri için tedavi üremeyi etkiler mi?
Yumurtalık kistlerinin tedavisinin üreme yetisini etkileyip etkilememesi uygulanan tedavi yöntemine bağlıdır. Hormonal doğum kontrolünün doğurganlık üzerinde uzun vadeli bir etkisi yoktur. Ameliyat, sağlıklı yumurtalara neredeyse hiç zarar vermez. Ancak nadiren de olsa doktorun yumurtalığı alması gereken komplikasyonlar da olabilir. Yumurtalık kisti tedavisinin sonucunda nadiren daha düşük bir yumurta sayısı olabilir.
Yumurtalık kistleri olan kadınlar yumurtalarını dondurmalı mıdır?
Tüm yumurtalık kistleri üreme hastalığı yoluyla doğurganlığı etkilemese de, bir kadının doğurganlığı korumak için yumurta dondurmayı düşünmek isteyebileceği durumlar vardır. Henüz hamile kalmaya hazır olmayan endometriozisi olan kadınlar yumurta dondurması için mükemmel adaylardır. Endometriozis sırasında, anormal şekilde büyüyen endometrial doku, yumurtalıkta hasar dahil olmak üzere iltihaplanma, skar, kistler ve organ hasarına neden olabilir. Eğer herhangi bir sebeple de yumurtalık hasar görürse, bozulmuş yumurta üretimi ya da düşük yumurta sayısı olabilir.
Endometriozisin cerrahi tedavisi ağrıları hafifletirken, bu konuda yapılan çalışmalar, sağlıklı yumurtalık dokusunu istemeden çıkartarak veya yumurtalıktaki kan kaynağını keserek yumurtalık rezervini ve dolayısıyla doğurganlığı azaltabileceğini gösteriyor. Bu bakımdan endometriozis fazla ilerlemeden önce yumurtaları dondurmak, daha sonraki dönemler için üreme yetisini korumanın en iyi yoludur.
Diğer yumurtalık kistlerinin cerrahi tedavisi de sağlıklı yumurtalara zarar vererek doğurganlığı etkileyebilir. Yumurtalık kistleri cerrahi olarak çıkarılmış olan kadınlar tipik olarak daha düşük bir yumurta sayısına sahip olacaktır. Bu nedenle yumurtalık kistleri için ameliyat düşünen kadınlar, yumurtalarını dondurmayı düşünmelidir.
Yumurtalık kisti teşhisi konmuş kadınlar hamile kalamamaktan endişe ediyorsa bu konuda doktora danışmalılar. Çünkü doktor gebelik şansınızı artırabilecek tedavi seçeneklerini sunar.
