Hemen herkesin vücudunda bazı yerlerde zaman zaman ortaya çıkan kistler; içi koloit veya yağ gibi sıvı ya da yarı sıvı bir maddeyle dolu, iyi veya kötü huylu olabilen patolojik torbalardır. Kistler; yumurtalıklarda, rahimde, memelerde, böbreklerde, beyinde, deri altında ya da deri üstünde, akciğerde, karaciğerde veya kalpte olabilir. Kadınlarda en sık görülen kistler yumurtalık kistleridir ve bunlar da üreme çağı içindeki sıklıkla görülen oluşumlardır.
Yumurtalık kistleri, çoğunlukla zararsızdır ve kendiliğinden geçebilir. Ancak bazıları zamanla büyüyebildikleri için nadiren de olsa üreme sorunlarına yol açabilir, kısırlık sebebi olabilir. Bundan dolayı da yumurtalık kisti tespit edildiğinde yakından izlenmeli ve tedavi edilmelidir. Çoğunlukla herhangi bir şikayete sebep olmayan, küçük ve zararsız olan yumurtalık kistleri, bazı vakalarda zamanla büyür, burkulur, kanar ve hatta patlayabilir. Bu tür bir durumda yumurtalık kistleri başta kısırlık olmak üzere pek çok sağlık sorununa sebep olabilir. Yumurtalık kistleri kimi zaman karın ve kasık bölgesinde küt bir ağrıya ya da cinsel ilişki sırasında ağrıya, acıya sebep olabilir. Fonksiyonel yumurtalık kistleri herhangi bir tedavi gerektirmezken, boyutları büyük olan ve şikayetlere sebep olan yumurtalık kistleri hormon ilaçları, doğum kontrol hapları veya ameliyat ile tedavi edilir.
Adet döngüsü ve yumurtlama ilişkisi
Yumurtlama; kadının üreyebilme, gebe kalabilme işlevidir. Bir kadın, ister üremeye yardımcı yöntemlerle isterse de doğal yolla gebe kalacak olsun yumurtlayabiliyor olması gerekir. Gebelik olabilmesi için üreme çağındaki sağlıklı bir kadının iki yumurtalığından biri adet döngüsü sırasında her ay bir tane yumurta üretir. Yumurta, yumurtalığın içindeki “folikül” denen bir su kesesinin içinde büyür ve olgunlaşır. Adet döngüsünün yaklaşık beşinci günü salgılanan öströjen hormonu rahim duvarını, gebelik için hazırlamak amacıyla büyütüp kalınlaştırmak için teşvik eder. Bu süreçte adet döngüsünün 14. günü gibi yumurtalıktaki kese yaklaşık 2.5 santimetrelik büyüklüğe ulaşır. Bunun ardından yumurtanın dışındaki folikül çatlar ve yumurtayı karın içine doğru bırakır. İşte yumurtanın kadının karın içine salınması durumu “yumurtlama” olarak adlandırılır. Üreme çağındaki kadınlar yumurtlama dönemi içinde korumasız cinsel ilişkiye girerse gebe kalma ihtimali vardır. Çünkü folikülden çıkan yumurta, tüpler aracılığıyla erkeğin spermi ile döllenebileceği rahme ulaşır. Korumasız cinsel ilişki sonucunda rahim içinde sperm ve yumurta bir araya gelir ve döllenme olur. Bunun sonucunda da döllenmiş yumurta rahim duvarına tutunur ve gebelik olur. Tüm bu işlemlerin sorunsuz bir şekilde gerçekleşebilmesi için kadının tüpleri, rahim ve diğer üreme organları sağlıklı ve sorunsuz bir şekilde çalışıyor olmalıdır. Herhangi bir sorunda ya da anomali durumunda gebelik gerçekleşmeyebilir ya da gebelik olsa bile bebeğin sağlığı tehlikeye girebilir. Bu bağlamda yumurtalık kistleri de gebeliği riske düşürebilecek sorunlardan birisidir.
Yumurtalık kisti belirtileri nelerdir?
Yumurtalık kisti, kadınların çoğunda görülen, çok sık rastlanan bir oluşumdur. Yumurtalık kistlerinin çoğu çok küçüktür ve herhangi bir belirtiye sebep olmaz. Bu kistlerin bazıları kendiliğinden kaybolurken, bazıları için ilaç tedavisi ya da ameliyat gerekir. Bazı yumurtalık kistlerinde burkulma, kanama ve patlama olma riski vardır, karında şiddetli ağrı olabilir. Kimi zaman kötü huylu da olabilen yumurtalık kistleri çoğunlukla iyi huylu olduğundan tehlikesizdir, hiçbir belirti vermez. Bazı vakalarda ise yumurtalık kistleri, diğer hastalıkların belirtileri ile de karıştırılabilecek ağrı gibi belirtiler verebilir ve genellikle rutin kontroller esnasında tespit edilir.
En sık karşılaşılan yumurtalık kisti belirtileri ise; adet düzensizliği, karında şişlik, karın veya kasıkta ağrı, sindirim sorunları, kabızlık, dışkı yaparken ağrı, çok sık idrar çıkma ihtiyacı olabilir.
Yumurtalık kistleri, nadiren de olsa kanser olabilir. Bu risk ise kadının yaşı büyüdükçe artış gösterir. Yumurtalık kisti dolayısıyla olan yumurtalık kanseri erken dönemde genellikle hiç bir belirtisi vermez, ancak bazıları şikayetlere sebep olabilir.
Yumurtalık kanseri belirtileri; karnın şişmesi, büyümesi, mide bulantısı ya da midede yanma, kusma, iştahsızlık, kasıklarda şiddetli ağrı şeklindedir. Bu belirtilerden herhangi biri ya da birkaçı olduğunda doktora başvurmak önerilir. Çünkü yumurtalık kistinin erken dönemde teşhis edilmesi tedaviyi kolaylaştırır.
Yumurtalık kisti nasıl teşhis edilir?
Yumurtalık kistlerinin neden olduğu şikayetlerin çoğu başka rahatsızlıklarda da yaşanabildiği için fark edilmeyebilir, başka bir sebeple yapılan muayene sırasında saptanır. Herhangi bir şikayetle doktora gidildiğinde yapılan muayenede büyümüş bir yumurtalık fark edilmesi durumunda tanıyı doğrulamak için başka tetkikler de gerekir. Yumurtalık kisti genellikle ultrason muayenesinde tespit edilir ve doktor laparoskopi de isteyebilir. Laparoskopi; doktorun doğrudan vücudun içine bakmasına imkan veren cerrahi bir işlemdir. Laparoskopi, yumurtalık kistinin hem kesin olarak teşhis edilebilmesi hem de tedavi için gerekir. Laparoskopinin yanında yapılan kan testleri ile kandaki maddeler ölçülür ve yumurtalık kisti teşhisi konur.
Yumurtalık kisti türleri nelerdir?
- Fonksiyonel (işlevsel) yumurtalık kisti
En sık karşılaşılan yumurtalık kistleri fonksiyonel (işlevsel) kistlerdir. Bunlar kadının normal yumurtlama sürecinde değişen dokudan dolayı gelişebilirler. Fonksiyonel yumurtalık kistleri hiçbir şikayete sebep olmaz ya da çok hafif şikayet hissedilir ve çoğunlukla birkaç ay içinde kendiliğinden kaybolur.
- Dermoid kist
Dermoid kistler, ciltle ilgilidir ve deri, kıl, yağ, diş gibi farklı tiplerde dokulardan oluşur. Bu kistler kadının her iki yumurtalığında da olabilir, genellikle küçüktür ve fazla şikayete sebep olmaz. Dermoid kistlerin büyüyerek şikayete sebep olduğu vakalar oldukça nadirdir.
- Kistadenom yumurtalık kisti
Yumurtalıkların dış yüzeyinde bulunan hücrelerde bu kistler gelişir. Bunlar genellikle iyi huyludur ve nadiren şikayete neden olabilir. Kistadenomlar çok büyürse karın içindeki organlar tahriş olur ve ağrıya sebep olur.
- Endometrioma (çikolata kisti)
Her ay yumurtlama döneminde olası bir gebelik için hazırlandığından kalınlaşan rahim içi dokusu yumurtalıkların içinde büyürse endometriomalar (çikolata kistleri) oluşur. Bu oluşum, rahim içi dokusunun rahim dışında büyüyerek hormonlardaki aylık değişikliklere yanıt vermesi ve her ay kanaması ile oluşur. Çikolata kistleri adet kanaması veya cinsel ilişki sırasında ağrıya sebep olur.
- Çoklu yumurtalık kistleri
Yumurtlama fonksiyonu düzensiz olan kadınlarda çoğul kistler oluşabilir. Çoklu yumurtalık kistleri, yumurtalıkların olağan dışı bir şekilde büyüyüp birçok küçük kist geliştirmesidir. Çoğul yumurtalık kistleri kadında düzensiz adet kanamaları, kısırlık ve vücut tüylerinde artış gibi sorunlara sebep olabilir.
Yumurtalık kisti nasıl tedavi edilir?
Yumurtalık kisti herhangi bir şikayete sebep olmuyorsa, rutin bir ultrason muayenesinde tespit edildiyse tedaviye gerek duyulmaz doktor 1-2 ay süreyle takip eder. Fonksiyonel yumurtalık kistleri genellikle sorunsuzdur ve 1 – 2 ay içinde kendiliğinden yok olur. Ancak kistin çok büyük olması ve büyümeye devam etmesi, ağrıya sebep olması durumunda, hormon (doğum kontrol hapı) tedavisi veya ameliyat ile tedavi edilmesi gerekir.
Yumurtalık kistlerinin tedavi şekli; kistin büyüklüğü ve tipi, kadının yaşı, şikayetler ve kadının çocuk sahibi olmayı isteyip istememesi gibi faktörlere göre belirlenir.
Yumurtalık kisti ameliyatı
Yumurtalık kisti tespit edildiğinde doktor, kistin durumuna göre ilaç tedavisi ya da ameliyat önerebilir. Bazı yumurtalık kisti vakalarında yumurtalık kalır, kist alınır, bazılarında ise yumurtalıklardan biri ya da her ikisi alınır.
