Bir erkeğin doğurganlığının en yaygın testi, meni analizidir. Bu, spermin ve spermin bulunduğu sıvı olan meninin birçok özelliğini ölçmektedir. Bunlardan en önemlileri; sperm sayısı, sperm hareketliliği, sperm morfolojisi ve sıvı hacmidir. Sperm morfolojisi, normal şekilli spermlerin yüzdesidir. Şekildeki anormallikler, spermin yumurtaya girip döllemesini zorlaştırır. 

Normal Sperm Nedir?

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre normal sperm; yaklaşık 0.004- 0.005 mm uzunluğunda ve 0.0025- 0.0035 mm genişliğinde oval bir kafaya sahip olmalıdır. 

Kapak görevi gören ve spermin yumurtaya girmesine yardımcı olan akrozom, sperm başının %50 ile %70’lik kısmını kaplamaktadır. Spermin orta kısmı; baş uzunluğunun yaklaşık 1.5 katı ve genişliği 0.001 mm’den az olmalıdır. Bu, yaklaşık 0.045 uzunluğunda ve nispeten düz olması gereken kuyruğa gider. 

Anormal Sperm Şekli Özellikleri 

Sperm morfolojisi anormallikleri şunları içerir:

• Spermin baş kısmında %20’den fazla yer kaplayan vakuoller
• Yuvarlak, konik, küçük ve büyük gibi şekil kusurları 
• Orta kısımda normal bir kafanın yarısından daha büyük bir sitoplazmik damlacık 
• Kuyruğun 90 dereceden büyük bir açıyla bükülmesi 
• Kısa, uzun, kıvrımlı ya da çoklu kuyruk gibi kuyruk kusurları 
• Birden çok kafa

Peki, anormal sperm şekli erkek kısırlığı anlamına mı gelir? Hayır! Sperm morfolojisi, tek başına bir erkeğin bir çocuk sahibi olup olamayacağını belirlemez. 2016 yılında yapılan bir çalışmada; %0 morfolojiye sahip erkeklerin %29’unun, normal morfolojiye sahip erkeklerin %55’ine oranla doğal olarak çocuk sahibi olduğunu bulmuştur. 

Anormal sperm morfolojisi, doğal kavrayış söz konusu olduğunda zorluklara işaret edebilir. Ancak, anormal şekiller doğal yolla çocuk sahibi olmanın imkansız olduğu anlamına gelmez. 

Erkek Doğurganlığını Olumsuz Etkileyen Faktörler

Eksik ya da fazla kromozomlar nedeniyle görülen DNA anormallikleri nedeniyle başın şekli anormal olabilir. Ayrıca, genetik özellikler de erkek doğurganlığını olumsuz etkileyebilir. Bunların dışında, yaşamsal faktörler de doğurganlığı azaltabilir. Erkek doğurganlığını olumsuz etkileyen diğer faktörler şöyledir:

• Kimyasallara maruz kalma
• Testis sıcaklığında artış
• Sigara bağımlılığı
• Alkol tüketimi
• Kafein tüketimi
• Bazı ilaçlar
• Kanser tedavisi ve ilaçları 
• Testosteron enjeksiyonu 
• Zararlı besin takviyeleri
• DHEA hormonu ve androjen içeren takviyeler

Sperm Şekil Bozuklukları İçin Çözümler

Erkeklerde doğurganlığı olumsuz etkileyen faktörler genel olarak düzeltilebilir olduğundan, sperm morfolojisi ilaçsız olarak iyileştirilebilir. Araştırmalar; sperm şekli ile sigara, alkol ve kafein kullanımı arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, çocuk sahibi olmaya çalışırken bunlardan uzak durmak, spermin işlevselliği açısından faydalı olabilir. 

• Obezite, sperm üretimiyle ilgili problemler ile ilişkilendirilmektedir. Bu nedenle, çocuk sahibi olmaya çalışırken sağlıklı bir diyet yapmak ve normal vücut ağırlığını korumak önemlidir. 
• Vitaminler, sperm kalitesi için fayda sağlayabilir ve sperm morfolojisini iyileştirebilir. Sperm morfolojisi için faydalı olduğu kanıtlanan bazı vitaminler: C ve E vitaminleri, likopen ve Koenzim Q10’dir. 

Spermin nihai amacı bir yumurtayı döllemek olduğundan; hedefe ulaşmanın en iyi yolu, mümkün olan en iyi şekilde olmaktır. Spermin yaşam döngüsünün oldukça uzun olduğunu hatırlamak önemlidir. Bu nedenle, çeşitli yaşam tarzı değişiklikleri yapıldıktan sonra, sperm morfolojisinin iyileşmesi üç ayı bulabilir. 

Sperm Morfolojisi Testleri

Sperm morfolojisi testleri, meni örneklerini mikroskop altında inceler ve toplam örnekteki normal olan sperm yüzdesini hesaplar. Normal bir sperm için gerekenler şunlardır:

• Pürüzsüz kenarlı, oval şekilli baş 
• 2.5 – 3.5 mikrometre genişliğinde 5-6 mikrometre uzunluğunda baş
• Sperm başının %40- 70’ini kaplayan bir zar 
• Büyük vakuollerden arınmış ve toplam başın %20’sinden daha azını kaplayan ikiden fazla küçük vakuol içermeyen bir baş
• Spermin orta kısmı, baş ile yaklaşık aynı uzunlukta anca çok daha ince olmalıdır
• Sperm başından ve orta kısmından daha ince olması gereken 45 mikrometre uzunluğunda, kıvrılmış bir kuyruk

Laboratuvar teknisyenleri, genellikle sperm morfolojisi testlerini meninin küçük bir kısmını slayta koyar, havayla kurumaya bırakır ve daha sonra spermi mikroskop altında görmeyi kolaylaştıran bir boya ile boyar. Daha sonra, numunenin bir segmentindeki 200 ya da daha fazla spermden normal spermin yüzdesi hesaplanır. 

Sperm morfolojisi testleri, bilgisayar destekli sperm morfometrik değerlendirmesi gibi görüntü analizi teknolojisi kullanılarak da değerlendirilebilir. Uzmanlara göre bilgisayar tabanlı testler, manuel olarak yapılan testlerden daha güvenli ve kesin sonuçlar verir. Sperm kalitesini tam olarak değerlendirmek için tek bir test yeterli değildir. 

Aynı kişiden alınan örnekler arasında yüksek düzeyde farklılıklar olabilir. İnsan hatası, yanlış değerlendirme ve işlemden önceki süre gibi faktörler birden fazla test yapılmasını gerekli kılmaktadır. Morfoloji, canlılık ve hareketlilik gibi nitelikleri doğrulamak için genellikle benzer sonuçlar üreten 3 ya da daha fazla test gerekir. 

Sperm Morfoloji Test Sonuçları Ne Anlama Gelir?

Bir numunede çok sayıda anormal şekilde sperm ve düşük bir normal sperm yüzdesine sahip olmak, “teratozoospermi” adı verilen bir durumun belirtisidir. Kesin aralık değişebilir; ancak, normal ya da sağlıklı bir sperm morfolojisi aralığı %4- 14 arasındadır. %4’ün altında bir değer, hamileliğe ulaşmanın normalden daha uzun sürdüğü anlamına gelebilir. %0 normal sperm sonucu, genellikle tüp bebek tedavisinin gerekli olabileceği anlamına gelir. Tüp bebek, döllenme sağlamak için bir yumurta ve sperm örneğinin alınmasını içerir. 

Anormal şekil ve boyuttaki spermin, genellikle sağlıklı genetik materyallere sahip olduğunu hatırlamak da önemlidir. Birçok doğurgan erkekte, yüksek oranda anormal sperm bulunmaktadır. 

Aspermi Nedir?

Aspermi, sperm olmadığı zamandır. Bu, meninin olduğu ancak spermin olmadığı “azospermi” ile aynı değildir. Azospermide hiç meni yoktur. 

Aspermi; genetik bir bozukluk, üreme yolundaki anormallikler, hormonal dengesizlik, diyabet, kanser tedavisi ya da şiddetli cinsel işlev bozukluğu gibi çeşitli nedenlere bağlı olabilir. Erkek doğurganlığı, aspermiden ciddi şekilde etkilenir. 

Bununla birlikte, bir çocuğa sahip olmak hala mümkün olabilir. Tedavi mümkün değilse, testislerden olgunlaşmamış sperm alınabilir. Bu spermler, laboratuvar ortamında olgunlaştırılarak yardımcı üreme teknolojileri ile kullanılabilir. 

Azospermi Nedir?

Azospermi, sıfır sperm olması durumudur ve şiddetli bir erkek kısırlığı şeklidir. Meni tamamen normal görünebilir. Bu nedenle, bu durum ancak meni analizi ile teşhis edilir. Azosperminin en yaygın nedenleri:

• Erkek üreme sisteminin anomalileri 
• Genetik bozukluklar
• Seminal yolların tıkanması 

Bazı tedavi edilmeyen cinsel yolla bulaşan hastalıklar, azospermiye neden olan tıkanıklıklara neden olabilir. Azospermi, testis kanseri tedavisi sonrası da ortaya çıkabilir. Bu durum, nadiren hormonal dengesizlikler, şiddetli cinsel işlev bozuklukları nedeniyle de olabilir. 

Gıda Takviyeleri ve Sperm Morfolojisi

Gıda takviyeleri, sperm sağlığını iyileştirmeye yardımcı olabilir. Çinkonun, hem sperm sayısı hem de sperm kalitesini arttırdığı görülmüştür. Bu, çinko takviyesinin sperm morfolojisini iyileştirmeye yardımcı olabileceği anlamına gelmektedir. 

Folik asit seviyeleri düşük olan erkeklerin çok sayıda DNA kusuruna sahip olduğunu gösteren bazı çalışmaların varlığı, folik asidin önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Son olarak, B12 ve C vitamini takviyeleri, sigara içen erkeklerde sperm kalitesi ve sayısını arttırmaya yardımcı olabilir. 

Tüm bu bilgiler ışında, sperm hareketliliği ve morfolojisinin doğal olarak iyileştirilmesinin mümkün olduğu görülmektedir.