Kadınların genel olarak 18 – 40 yaşları arası üreme çağı olarak kabul edilir. Her kadında farklılık gösterebilmekle birlikte, 40 yaşından sonra kadının doğal yolla, 45 yaşından sonra ise üremeye yardımcı tedavilerle bile gebe kalabilmesi imkansız değil, ancak zordur. Kadının yumurtalıklarındaki folikül sayısının azalması, var olanların ise kalitesinin düşmesi pasif hale gelmesi ile de menopozdan bahsedilir. Menopoz genel olarak kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının kaybı sonucunda adet kanamalarının daimi olarak kesilmesidir, menopoz doğurganlık özelliğinin bitmesi, üreme çağının sona ermesidir.

Menopoza girme yaşı kaçtır?

Nasıl ki üreme çağındaki yaş aralığı kişiye göre değişebiliyorsa, menopoza girme yaşı da genetik faktörler, genel sağlık durumu, yaşam düzeni gibi kişinin pek çok özelliğine göre değişebilmektedir. Genel olarak bakıldığında ise dünya genelinde kadınların menopoza girme yaş aralığı 45 – 55 iken, ülkemizde bu yaş aralığı birkaç yıl daha erken olarak 46 – 48 yaşları arasındadır.

Menopoza girme yaşı neye göre değişir?

Bir kadının menopoza girme yaşının temel belirleyicisi genetik özellikleridir. Ailesindeki kadınlar ortalama hangi yaşlar arasında menopoza giriyorsa, diğer kadınlar da yaklaşık o yaşlarda menopoza girecektir. Bununla birlikte kadının doğurganlık yaşı, adetlerinin düzenli olup olmaması, doğum kontrol hapı kullanıp kullanmaması, sigara alışkanlığı olup olmaması, sahip olduğu hastalıklar, psikolojik durumunun nasıl olduğu gibi faktörler menopoza girme yaşını etkilemektedir. Bu faktörlerdeki olumsuzlukların her biri ve özellikle de üreme organlarıyla ilgili cerrahi bir müdahale geçirmiş olması da kadınların normalde beklenen zamandan önce menopoza girmeye sebep olmaktadır. Bir kadının normalden daha erken dönemde menopoza girmesi ise “erken menopoz” olarak adlandırılır.

Erken menopoz nedir?

Kadınlarda üreme hücresi olan yumurtaların bulunduğu yumurtalıkların vücutta; yumurta ve östrojen üretmek şeklinde iki tane görevi vardır. Bu fonksiyonların bitmesi de menopoza girme sebebidir. Erken menopoz, bir diğer ifade ile erken overyen yetmezlik ise bir kadının 40 yaşından önce daimi olarak adetten kesilmesi, yumurtalıklarda östrojen hormonu üretiminin azalması, FSH ve LH hormon düzeylerinin yüksek olması ile tanımlanan bir tablodur. Yaşı 35’in üzerindeki kadınlar uzun süreli olarak adet görmeme şikayetiyle doktora başvurduklarında yapılan değerlendirmelerde kadınların % 5-10’unda erken menopoz sorunu tespit ediliyor. Menopoz süreci yumurtalıklarda östrojen hormonunun artık üretilememesiyle ortaya çıkarken, yumurta üretimi menopoza girilmeden bir kaç yıl önce azalır veya biter.

Erken menopoz neden olur?

Kadınların yumurtalıkları doğumdan ta ki menopoz dönemi başlangıcına kadar belirgin bir şekilde değişim sürecinde yaşar. Bu bakımdan da genetik olarak programlanmış bir olay olan menopoz yaşı da kadının yaşam ve beslenme koşulları, çevresel ve ruhsal faktörlerle bir miktar da olsa değişime uğrayabilir.

Kadının içinde yaşadığı olumsuz sosyoekonomik koşullar, sigara içmesi gibi sağlıksız durumlar menopoza girişi hızlandıran en önemli faktörler olarak bilinir. Bunların yanında erken menopoz nedenlerinin büyük bir bölümü de henüz bilinmemekte, açıklanamamaktadır. Erken menopoz sorunu yaşayan kadınların çoğunda tüm nedenler araştırılmasına rağmen hiç bir sebep bulunamamaktadır. Ancak genetik özelliklerin etkisinin büyük olduğu; anne, teyze gibi yakın kadın aile bireylerinde erken menopoza girme öyküsü olanların büyük çoğunluğunun yine onlar gibi erken yaşta menopoza girmelerinden anlaşılmaktadır. Bu bağlamda eğer bir kadında 30 yaşından önce menopoz oluşmuşsa mutlaka kromozom analiziyle genetik inceleme yapılması gerekir. Normal şartlar altında kadınlarda iki tane X kromozomu bulunur. Turner sendromlu kişilerde ise tek X kromozomu bulunur. Frajil X sendromlularda ise kalıtsal olarak X kromozomunun ucunda kırılgan bir bölge bulunmaktadır. Bu tür genetik sorunu olan kadınların erken menopoz yaşadıkları da bilinmektedir.

Erken dönemde menopoza girmenin sebepleri arasında olan otoimmun hastalıklarda ise vücutta bulunan antikorlar kişinin kendi dokusuna zarar verdiği için bu sorun görülebilir. Kadının yumurtalıklarının, tiroid bezinin, böbreküstü bezinin hasar görmesi de erken menopoz sebebidir. Ayrıca ameliyatla yumurtalıkların alınması, kanser tedavisi nedeniyle kemoterapi veya radyoterapi alınması ile de erken menopoz gelişebilir. Bu bakımdan bu tür hastalıklar dolayısıyla ya da ailedeki diğer kadınların erken menopoz öyküsü olması sebebiyle erken menopoz riski taşıyan kadınlar bebek sahibi olma planlarını daha erken bir döneme çekebilirler ya da yumurta dondurma işlemi ile ileri dönemde gebe kalabilme olanağı elde ederler.

Erken menopoz belirtileri nelerdir?

Menopoz sürecine girildiği andan itibaren çok hızlı ilerleme yaşanır, hiçbir tedavi uygulanmazsa ve önlem alınmazsa kadın için problem teşkil eden durumlar ortaya çıkabilir. Menopoz hızla ilerleyen bir durum olduğundan da erken menopoz gibi bir şüphe varsa çok kısa süre içinde doktora gidilmesi gerekir. Kadınlar genellikle iki adet dönemi arasındaki sürenin kısaldığını fark ettiklerinde adet düzensizliği olduğunu bilirler. Bu sorun aslında yumurtalıklarda yumurta azalmasının ilk belirtisidir. Bununla birlikte ateş basması, terleme, ağızda kuruluk, kemik erimesi gibi sorunlar da yaşanıyorsa artık erken menopoz evresinin daha da ilerlediği görülür.

Erken menopoz nasıl teşhis edilir?

Yumurtalıklarda yumurta hücresinin (folikül) tamamen tükenmesi ile östrojen, progesteron hormonları üretilemez hale gelir. Aynı bağlamda vücutta düşük östrojen düzeylerine bağlı olarak da FSH ve LH hormonları artar. İşte erken menopoz ya da adet düzensizliği şikayetleriyle doktora gelen kadına yapılan kan testinde bu hormonların değerine bakılarak ve ultrason muayenesinde yumurtalıklar kontrol edilerek erken menopoz teşhisi konabilir.

Erken menopoz nasıl tedavi edilir?

Sağlık sorunlarının tamamında tedavinin başarılı olabilmesinin en önemli basamağı mümkün olan en erken dönemde teşhis edilmesi ve tedaviye başlanmış olmasıdır. Bazı erken menopoz vakalarının kendiliğinden düzeldiği görülebiliyor. Çok nadiren karşılaşılan bu durum % 1’den az bir olasılıktır ve bu düzelmenin de erken menopoz sebebi olan otoimmun hastalığın tedavi edilmesine bağlı olabileceği düşünülmektedir. Erken menopoza sebep olan iki temel etken olan östrojen yokluğu ve yumurtaların azalması veya bitmesi hormonsal tedavi uygulamaları ile kısmen geri döndürülebilmektedir. Ancak erken menopoz vakalarında tedavi yaklaşımları çoğunlukla şikayetlerin azaltılması bazlı olup, üreme yetisinin yeniden kazanılmasına dair uygulamalar daha nadirdir.

Kadının erken menopoza girmesi durumunda kemik erimesi hızlandığı için kemikleri koruyucu tedavi yapılması çok önemlidir. Bununla birlikte ateş basması, vajinada kuruluk, ruhsal durumda ve davranışta değişiklik gibi şikayetler da kadına yapılan hormon tedavisine olumlu yanıt verir ve azalır. Normalden daha erken menopoza giren kadının doğal menopoz yaşına kadar hormonsal tedavi alması onun ruh ve beden sağlığı için çok önemlidir. Ayrıca bu süreçte psikolojik destek de önerilmeli, düzenli bir destek alınmalıdır.

Erken menopoza giren kadına yılda bir kez düzenli olarak yapılacak smear testi ve jinekolojik muayenede ultrason ile yumurtalıkların durumu değerlendirilmesi de ileri derece sorunları önleyebilmek adına çok önemlidir. Eğer bu muayenelerde kadının yaşıyla uyumsuz yumurta sayısı tespit edilirse ek olarak kan tetkikleri istenerek kadın bu konuda da değerlendirilmelidir.

Erken menopoz önlenebilir mi?

Menopoz adı verilen yumurtalık fonksiyon kaybı öngörülemeyen ve hızla ilerleyen bir durumdur. Ama kadının yıllık düzenli doktor muayenesi yaptırması ile erken dönemde teşhis edilebilmesi mümkün olmaktadır. Yapılan rutin muayenede kadının adetinin ilk günlerinde AMH, FSH, östradiol hormon testleri yapılmalı ve yumurtalıklar vajinal ultrasonla değerlendirilerek yumurtalık rezervi kontrol edilmelidir. Ancak bu şekilde kadının döllenmeye uygun olan yumurta hücresi sayısı bilinebilir ve sorun tespit edilirse önlemler alınabilir.