Endometriozis, yaygın olarak görülen jinekolojik bir sorundur ve mutlaka kısırlığa ya da ağrıya neden olması gerekmez. Endometriozisin hafif olarak görüldüğü durumlar yaygın olmakla birlikte doğal yoldan gebe kalmayı genelde zorlaştırmaz. Ancak endometriozisin şiddeti arttıkça, skar dokusu görülür ve doğal yollardan gebe kalma ihtimali azalır. Kısırlık ile endometriozis arasında ilişki olsa da ikisinin arasındaki ilişki tam olarak bilinmemektedir. Şiddetli endometriozis durumlarında bile doğal yollarla gebe kalmak mümkün olabilmektedir.

Doğurganlığı etkileyen en önemli faktör kadının yaşı olmaktadır. 38 yaşından sonra doğurganlık hızla azalmaya başlar ve bu aşamadan sonra yumurtalıklardaki yumurta folikülleri ortadan kaybolmaya başlar. Ayrıca düşük ihtimali ve Down sendromu gibi kromozomal anormallikler, kadının yaşının artması ile yükselir. Bunun nedeni ise kadının, yumurtalıklarında ömür boyu sahip olacağı yumurtalarla doğmasıdır. Olgunlaşma ve yumurtlama dönemlerinde yeni yumurta üretilmez. Ancak erkekler her üç ayda bir yeni sperm üretirler ve bu nedenle erkekler daha geç yaşlarda baba olabilmektedir. Ancak gebelikte yaşanan düşüklerin, erkeğin de yaşına bağlı olarak görülebilme ihtimali bulunmaktadır.

Endometriozis nedir?

Endometriozis, normalde rahim içinde yer alan dokulara benzer dokuların rahim dışında büyümesi ile görülen ve genellikle ağrıya neden olan bir rahatsızlıktır. Endometriozis genelde yumurtalıklarda, fallop tüplerinde ve rahim astarında görülür. Nadir olarak başka yerlere sıçradığı da görülebilmektedir.

Endometroziste, rahim endometriyal dokulara benzeyen dokular kalınlaşır, yırtılır ve her adet döngüsünde kanar. Ancak bu dokunun vücuttan dışarı çıkışı olmadığı için vücudun içerisinde tıkalı kalır. Yumurtalıklarda entometriozis görülmesi durumunda sonunda yapışık lezyonlar oluşur ve bu da rahim içi dokusu ve organların birbirine yapışmasına neden olur.

Endometriozis Belirtileri

Endometriozisin en önemli belirtisi genelde adet dönemleri ile ilişkilendirilen ağrıdır. Pek çok kadın adet döneminde sancı yaşasa da endometriozisi olan kadınlarda bu ağrı normalden çok daha fazla şiddetli olmaktadır.

Endometrioziste yaygın olarak görülen belirtiler şunlardırÇ

• Ağrılı adet
• Cinsel ilişki sırasında ağrı
• Bağırsak hareketleri ya da idrar sırasında ağrı
• Adet döneminde ya da ara dönemde ağır kanama
• Kısırlık

Endometriozisim varsa doğal yollardan gebe kalabilir miyim?

Endometriozisin neden olduğu anatomik bozukluk ve yapışıklıklar orta ve şiddetli rahatsızlık durumunda görülmekte ve doğal yollardan gebe kalabilme ihtimalini azaltmaktadır. Hafif dereceli endometriozislerde gebe kalma durumu normalden pek de farklı olmamaktadır. Ancak daha şiddetli endometriozis yaşanması durumlarında doğal yollardan gebe kalma ihtimali az olmaktadır.  Bunun nedeni, yapışık dokuların yumurtayı hapsetmesi ve yumurtanın fallop tüplerine ulaşmasına engel olmasıdır.

Endometriozisin Şiddeti

Endometriozis; minimal, hafif, orta ve şiddetli olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma, doğal yollardan gebe kalma ihtimalini tahmin etmekte yardımcı olmaktadır. Ancak hastalığın derecesi yaşanan ağrının şiddetini belirlememektedir. Hafif endometriozis olması durumunda şiddetli ağrılar, şiddetli endometriozis durumunda ise hafif şiddette ağrılar görülebilmektedir.

Test ya da başka yöntemler laparoskopi kadar detaylı bilgi sağlamamaktadır. Rahim içi, laparoskopi ile dikkatli bir şekilde incelenebilir. Endometriozisin etkilediği alana göre yumurtalıklarda kist olup olmadığına ya da yapışık dokular olup olmadığına bakılarak hastalığın şiddeti belirlenebilir.

Endometriozis neden kısırlığa neden olur?

Endometrioziste görülen yapışıklıklar, ince ya da yoğun olabilmektedir. Yapışıklıklar genelde orta ya da şiddetli endometrioziste görüşür. Bu skar dokusu pelvik anatomiyi bozar. Yumurtalıklar yapışık lezyonlarla sarıldıysa yumurta salınımı mümkün olmaz ve yumurtalar tüplere ulaşamaz. Tüpler ve yumurtalıkların ikisinin de yapışık lezyonlardan etkilenmesi durumunda da gebelik şansı azalmaktadır.

Minimal ya da hafif endometriozisin neden kısırlığa neden olduğu tam olarak bilinemektedir. Minimal ve hafif endometrioziste skar doku ya az görülmekte ya da hiç görülmemektedir.

Endometriozisin kısırlıkla ilişkisi bulunuyorsa hastalığın tedavisi ile gebe kalma ihtimalinin artması mümkündür. Minimal ve hafif endometriozisler, ameliyat ile tedavi edildiğinde gebe kalma ihtimali artmaktadır. Tabi burada hastalığın nasıl tedavi edildiği önemli olmamaktadır.

Minimal ve hafif endometriozislerin kısırlığa yol açmasının nedenlerinin şunlar olduğu düşünülmektedir:

• Peritoneal sıvıda toksinler olması (bu sıvı, vücuttaki boşluklarda doğal olarak oluşur)
• Yumurtanın, fallop tüplerine inmesinde sorunlar olması
• Anormal bağışıklık yanıtı
• Yumurta foliküllerinin yumurta salınımında hata olması

Endometriozisin ilerlemesini yavaşlatmak için tedaviler var mıdır?

Gebe kalmaya çalışıyorsanız endometriozisin ilerlemesini yavaşlatmak için bir tedavi bulunmamaktadır (Bazı ağrı kesiciler hariç bütün tıbbi tedaviler doğmamış çocuğa zarar verebileceği için tedavi sırasında doğum kontrol yöntemleri kullanmanız önemlidir).

Şu an değil de gelecekte çocuk yapmayı düşünüyorsanız doğum kontrol hapları, endrometriozisin ilerlemesini yavaşlatmakta yardımcı olabilir. Bu haplar ağrıyı azaltmakta ve uzun dönemde belirtilerin kontrol edilmesi için kullanılabilmektedir. Sağlıklı olan ve sigara içmeyen kadınlarda doğum kontrol hapları, menopoz dönemine kadar kullanılabilmektedir.

İlaç tedavileri doğurganlığı arttırır mı?

Endometriozis için uygulanan ilaç tedavileri, tedavi sırasında ya da sonrasında doğurganlığı arttırmamaktadır. İlaç tedavisi endometriosizin neden olduğu ağrıyı azaltmakta ve ameliyata hazırlık sürecinde kullanılmaktadır.

Genel olarak endometriozis tedavisinde hormonlar ya da anti-hormonlar kullanılır. İlaç tedavisindeki amaç, hormonlara bağlı olarak gelişen endometriotik dokuyu küçültmektir. Bu ilaçların pek çoğu gebeliğe engel olmaktadır ancak yine de ilaçlar doğmamış bebek üzerinde zarar verici etkiye neden olabileceği için doğum kontrol yöntemlerinin kullanılması ve tedavinin doğum kontrol üzerindeki etkisine yüzde yüz güvenilmemelidir.

Ameliyat ile doğurganlık arttırılabilir mi?

Endometriozisin ameliyatla tedavisi doğurganlığı arttırabilmekte ve ağrıyı azaltabilmektedir.

Ameliyatın amacı endometriotik nodülleri ve yapışıklıkları yok etmek ya da çıkarmaktır. Ameliyat ile birlikte gebe kalma şansı artmaktadır. Endometriozis, ameliyatla çıkarılabilir, ısı ya da lazer ile yok edilebilir. Bütün bu yöntemler genel olarak etkili olmaktadır.

İlaç Tedavisi ile Ameliyatın Birlikte Uygulanması

Ameliyattan sonra ilaç tedavisinin uygulanması hemen gebe kalmayı denemeyecek olan kadınlarda ağrının geri dönmemesi için kullanılabilmektedir.

Ağrıyı tedavi etmek amacıyla ameliyat yapılacaksa ve kadının hemen çocuk yapma düşüncesi yoksa ameliyat sonrası belirtilerin geri dönmesi ilaç tedavisi yoluyla geciktirilebilmektedir. Araştırmalara göre ameliyattan sonra doğum kontrol haplarının kullanılması bir yıla kadar yakın süre ile ağrıda rahatlama sağlayabilmektedir.

Nasıl bir doğurganlık tedavisi seçmeliyim?

Doğurganlık tedavisi için pek çok seçenek bulunmaktadır. Endometriozisin şiddetine, kadının yaşına, çiftin ne zamandır gebe kalmayı denemesine ve geçmişte tıkalı tüpler ya da sperm sorunları görülüp görülmediğine göre uygun olan doğurganlık tedavisi seçilebilir. Ancak genel olarak endometrioziste en fazla tercih edilen doğurganlık tedavilerinden biri tüp bebek tedavisi olmaktadır.

Tüp Bebek Tedavisi

Tüp bebek tedavisinde endometriozise bağlı olarak görülen kısırlığın başarılı bir şekilde tedavi edilmesi sağlanabilmektedir. Tüp bebek tedavisi; zarar görmüş ya da tıkalı tüpleri olan kadınlarda, orta ya da şiddetli endometrozis yaşayan kadınlarda ya da minimal ve hafif endometriozisi olan ancak eşinde sperm sorunları olan kadınlarda etkili olmaktadır.

Gonadotropin salgılatıcı hormon agonisti (GnRHa), vücudun doğal yumurtlama döngüsünü ortadan kaldırır. Bu sayede yumurtalıkta gelişen yumurtaların erken ovülasyonu engellenerek tüp bebek tedavisinin başarı oranı arttırılır. Orta ya da şiddetli derecede endometriozisi olan kadında tüp bebek tedavisinden önce GnRHa ile uzatılmış (en az 60 gün) bir tedavi uygulamak gebelik oranının artması ile sonuçlanacaktır. GnRHa aynı zamanda ağrıyı hafifletmekte kullanılır.

Pek çok araştırmada minimal ve hafif endometriozisi olan kadınlara kıyasla orta ve şiddetli endometriozisi olan kadınların tüp bebek tedavisinde daha düşük başarı oranları yakaladığını göstermektedir. Ancak ameliyat sonrası GnRHa ile birlikte tüp bebek tedavisi uygulandığında, kısırlığa yol açan diğer nedenlere bakıldığında gebelik ve canlı doğum oranları açısından daha iyi sonuçlar alındığı görülmektedir.

Küçük endometriotik yumurtalık kistlerinin olması, tüp bebek tedavisinin başarı oranını düşürmemektedir. Ancak oosit toplandıktan sonra pelvik enfeksiyon gelişme riski olmaktadır. Bu nedenle çapı 4 cm’nin üstünde olan endometriyotik kistlerin tüp bebek tedavisinden önce ameliyat ile alınması önerilmektedir.

Mikroenjeksiyon (ICSI: intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu)

ICSI, tüp bebek tedavisi ile kullanılmaktadır. Bu işlemde tek bir sperm yumurtanın içerisine enjekte edilir ve bu sayede döllenme için en uygun durum yaratılır. ICSI genelde sperm sayısının düşük olduğu ya da spermde başka sorunlar olması durumunda tercih edilir. Ayrıca kadından az sayıda yumurta toplanması durumunda döllenme ihtimalini arttırmak için de kullanılabilmektedir.

Gebelik ve Endometriozis

Endometriozis, gebe kalmada gecikmeye neden olabilmektedir. Ancak gebe kaldıktan sonra gebeliğin normalden farklı olmaması beklenir. Bazı kadınlarda gebeliğin ilk birkaç ayı daha fazla ağrı olduğu görülmektedir. Genel olarak ağrı iyileşse de doğum gerçekleştikten ve adet görmeye başladıktan sonra geri dönebilmektedir.