Endometriozis veya ülkemizde sık kullanılan adıyla çikolata kisti, kadınları etkileyen bir rahatsızlıktır. Rahimdeki endometriyal dokunun bir benzerinin rahim dışında gelişmeye başlaması sonucunda ortaya çıkar.
Bu doku adet döngüsünü etkileyen hormonlardan endometriyal doku gibi etkilenir. Onun gibi şişer ve kanar ancak atık dokuların ve kanın gidecek bir noktası yoktur.
Doku kanserli değildir ancak yaralara ve yapışkanlıklara sebep olabilir. Fallop tüplerini tıklayabilir ve kanın içeride kalmasından dolayı kistler oluşabilirler. Dokular yapışabilirler ve bunun sonucunda üreme organlarında değişimler ortaya çıkabilir.
Belirtileri arasında ağrı ve sıradışı kanamalar vardır ve kişinin hamile kalma ihtimali üzerinde de etkilidir.
Uzmanlar endometriozisin 15-44 yaş aralığındaki bireylerin %11’ini etkilediğini belirtiyorlar ve en yaygın şekilde 30’lu ve 40’lı yaşlarda görülüyor.
Endometriozis Nedir?
Çikolata kisti olarak da bilinen endometriozis, endometriyum dokusunda bulunanlara benzer dokuların rahim dışında oluşmaları sonucunda ortaya çıkar. Bu doku endometriyal doku ile aynı değildir ancak ortak özellikleri vardır.
Doku bedenin her yerinde ortaya çıkabilir ancak genelde aşağıdakiler gibi pelvik bölgeyi etkiler:
- yumurtalıklar
- fallop tüpleri
- rahmi destekleyen dokular
- rahmin dışı
Endometriyal doku sindirim sistemi, akciğerler ve kalp çevresi gibi başka bölgelerde de ortaya çıkabilir.
Beden genelde bu tür dokuları adet ile atar ancak endometriozis ile oluşan doku bedende kalabilir ve inflamasyona yol açabilir. Doku parçalandığında yara dokusu oluşabilir.
Endometriozis kişinin hayat kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Ağrıya ek olarak şunlara bağlı zararlar da oluşabilir:
- kronik ağrılar
- iş stresi
- tıbbi bakımın masrafı
- ilişkiler
- sosyal hayatı sürdürmede zorluk
- hamile kalamamaya dair endişeler
- stres, anksiyete ve depresyon
2013 yılında yayınlanan bir rapora göre doğru tanı almak için ortalama süre 6.7 yıl. Bu süreçte insanlar hastalığın zorlayıcı doğasından dolayı çok zorlanıyorlar.
Belirtileri Nelerdir?
Endometriyozisin belirtileri arasında şunlar var:
- ağrılı sancılar, adet sancılarına benzerler
- uzun vadeli bel ağrısı ve pelvik ağrı
- 7 günden daha uzun süren adetler
- yoğun adet kanamaları
- bağırsak ve idrar yolu problemleri, ağrı, kabızlık, ishal ve şişkinlik
- idrar veya dışkıda kan
- bulantı ve kusma
- yorgunluk
- cinsel ilişkide ağrı
- adetler arasında lekelenme veya kanama
- hamile kalmakta zorlanma
Ağrı çikolata kistinin en yaygın belirtisidir ancak ağrının şiddeti her zaman hastalığın şiddeti ile doğrudan alakalı değildir.
Ağrı genelde menopozdan sonra geçer çünkü beden östrojen üretmeyi bırakmıştır. Fakat kişi menopozda hormon terapisi alırsa, belirtiler devam edebilirler.
Hamilelik belirtilerin geçici olarak azalmalarını sağlayabilir.
Benzer Belirtilere Sahip Başka Hastalıklar
Endometriozisin teşhisi zor olabilir. Çünkü pek çok başka rahatsızlığın benzer belirtileri vardır. Bunlar arasında şunlar mevcut:
- pelvik inflamatuvar hastalığı
- yumurtalık kistleri
- irritabl bağırsak sendromu
Endometriozisin komplikasyonları arasında ise şunlar var:
- rahatsızlığa sahip olanların yarısını etkileyebilen kısırlık
- daha yüksek yumurtalık kanseri veya endometriozis bağlantılı adenokarsinoma
- yumurtalık kistleri
- inflamasyon
- yara dokusu ve yapışıklık gelişimi
- bağırsak ve mesane komplikasyonları
Belirtileri gözlemlemek ve yardım almak uzun vadeli komplikasyonları önlemeye yardımcı olabilir. Yoğun ağrı ve beklenmedik kanamalar durumunda doktorunuzu bilgilendirmelisiniz.
Tedavi
Şu anda rahatsızlığın bir tedavisi yok ancak çeşitli tedavi seçenekleri ile belirtileri yönetmek mümkün. Bunlar arasında şunlar var:
Ağrı Kesiciler
Bunlar ağrıyı kontrol altına almaya yardımcı olurlar. Reçetesiz ilaçlar fayda etmezlerse doktorunuz reçeteli ağrı kesiciler yazabilir.
Hormon Tedavisi
Doktor doğum kontrol hapları veya başka hormonal doğum kontrol yöntemleri önerebilir. Bazı durumlarda gonadotrophin salgılayan hormonlar önerilebilirler.
Bunlar östrojen düzeylerini azaltır ve istenmeyen dokunun gelişimini sınırlandırabilirler. Ancak yapışıklığı tedavi etmez veya doğurganlığı arttırmazlar.
Ameliyat
Eğer diğer tedaviler işe yaramazsa, doktor dokuların cerrahi olarak alınmasını önerebilir. Bazı durumlarda rahmin alınması ve her iki yumurtalığın da alınması gerekli olabilir.
Doğurganlık Tedavileri
Doğurganlığı etkiliyorsa tüp bebek tedavisi bir seçenek olabilir.
Doğal Çözümler
Bazı tamamlayıcı ve alternatif tedaviler ve yaşam tarzı tercihleri endometriozis belirtilerini kontrol altına almaya yardımcı olabilirler. Bunlar arasında şunlar var:
- akupunktur
- bitkisel ilaçlar
- kafeinden kaçınmak
- hipnoz
- biyofeedback
- danışmanlık
- yürüme gibi düzenli egzersizler
Bazı insanlar bunların yardımcı olduğunu söylüyorlar ancak etkili olduklarına dair bilimsel bir kanıt yok. Bunlar rahatsızlığı tedavi etmezler veya hasarı onarmazlar.
Teşhis Süreci
Endometriozis tanısı koymak zorlu olabilir çünkü onu onaylayan özel bir test yoktur ve belirtiler görmesi zor olabilirler. Belirtiler başka hastalıkları da andırabilirler.
Muhtemel teşhis stratejileri şöyle:
- pelvik muayene
- ultrason ve MRI gibi tarama testleri
- laparoskopi
- biyopsi
Cerrahi laparoskopi endometriozis için tek onaylı teşhis yöntemidir. Bu yöntemde doktor küçük bir kesikten laparoskop adlı cihazı sokar ve dokuyu gözlemler.
Beslenme
Çeşitli beslenme tercihleri endometriozis gelişme riskini, belirtilerin şiddetini ve genel sağlık hissini etkileyebilirler.
2020 yılında 12 kişi ile yapılan bir ankette, beslenmenin ağrılar ve bitkinlik konusunda yardımcı olabildiği görülmüş.
Faydalı olabilecek beslenme faktörleri şöyle:
- beslenmeden gluten ve süt ürünlerini çıkartmak
- meyve ve sebze tüketimini arttırmak
- abur cubur gıdalardan kaçınmak
- yemekleri taze malzemeler ile hazırlamak
- kafein ve alkolden kaçınmak
- düşük FODMAP’lı bir beslenme tercihe tmek
Sebepleri ve Risk Faktörleri
Uzmanlar endometriozisin neden oluştuğunu bilmiyorlar.
İki bilinen risk faktörü arasında 11 yaşından önce adet görmek ve uzun, şiddetli adet akıntıları yaşamak görülüyor. Ancak başka faktörler de rol oynayabilirler.
Bazıları şöyle:
- ailede görülebildiği için genetik faktörler
- adet akışı problemleri, bunun sonucunda kan ve dokuların beden dışına çıkmamaları
- bağışıklık sistemi problemleri nedeniyle istenmeyen dokuların yok edilmemeleri
- bedende yüksek düzeyde östrojen hormonu bulunması
- karın bölgesinden operasyon geçirmiş olmak, örneğin sezaryen veya histerektomi
- kısa adet döngüleri
- alkol ve kafein tüketimi
Uzmanlar bazı sağlık problemlerinin endometriozis ile bağlantılı olduğunu söylüyorlar. Bunlar şöyle:
- alerjiler
- astım
- bazı kimyasallara karşı hassasiyet
- bazı otoimmün hastalıklar
- kronik yorgunluk sendromu
- yumurtalık ve meme kanseri
Ayrıca endometriozis ve fitalatlar gibi bazı kimyasallara maruz kalma arasında da bağlantı bulunmuş durumda.
Sonuç Olarak
Çikolata kisti rahim içinde bulunan dokuyu andıran bir dokunun rahim dışında bir yerde de gelişimi sonucunda ortaya çıkar. Doku hasarına ve ağrıya sebep olabilir, doğurganlığı etkileyebilir.
Şu anda kesin bir tedavisi yok ancak ağrı ve rahatsızlıkları azaltmanın yolu var. Bazı insanlarda ameliyat gerekli olabilir.
